Dette er unge menn i Midt-Telemark dårlege på

– Det er ei bekymringsfull utvikling at unge menn i mindre grad stemmer, seier valforskar Johannes Bergh. 

Han er forskingsleiar for Politikk, demokrati og sivilsamfunn ved Institutt for samfunns­forsking, og meiner politikarane har ein jobb å gjere for å nå dei unge.

– Folk stemmer viss dei oppfattar at det er viktige spørsmål som står på spel, og at det har ein konsekvens at det eine eller det andre partiet vinn, seier han.

Bergh peikar på at politikarane må spreie bodskapen sin på dei plattformene som unge faktisk brukar.

Lågast blant unge menn

Statistikken viser at valdeltakinga er aller lågast blant menn i starten av 20-åra. Ved førre stortingsval var sjølv 94 år gamle menn flinkare til å stemme. 

Valdeltakinga er òg lågare enn snittet blant dei med kort utdanning og blant dei med innvandrarbakgrunn.

I Midt-Telemark var det bare 55 prosent av unge menn under 30 år som stemte ved stortingsvalet i 2021. 

Blant unge kvinner i same aldersgruppe var det 68 prosent som stemte. Begge grupper låg den gongen minus 4 prosentpoeng under lands­snittet i stemmegjeving.

Tar ein med alle som stemte ligg også Midt-Telemark under snittet når det gjeld generell valdeltaking. 

Til saman var det 74 prosent av dei som kunne stemme i kommunen som gjorde det i 2021.

Av 357 kommunar kom Midt-Telemark på ein 278. plass i valdeltaking under stortingsvalet i 2021.

Få enkeltpersonar kan gje utslag

Det kan vere lokale årsaker til variasjonen i valdeltakinga, og nokre få enkeltpersonar kan gje store utslag i små stemmekretsar. I Midt-Telemark er det imidlertid ikkje talt opp stemmer etter kretsane. Her går stemmene i ein pott.

– Viss ein person brekker beinet på veg til vallokalet, kan det faktisk gje utslag på statistikken i stemmekretsar med svært få stemmeberettiga, seier senior statistikk­rådgjevar Øyvin Kleven i Statistisk sentralbyrå (SSB).

Han anslår at dei kretsane som har val­deltak­ing på 1-2 prosentpoeng frå gjennomsnittet er innanfor normalen, medan eit avvik på 5 prosent­poeng mulegvis kan gje utslag.

Starten av 20-åra verst

Det er i starten av 20-åra at valdeltakinga er på sitt aller lågaste. Blant 18-åringane er den ganske høg, før den søkk frå 19-årsalderen og fram til midten av 20-åra. 

Så tek den seg opp att og stig jamt og trutt til den når gjennomsnittet rundt 40-årsalderen. Bergh peikar på at det er store variasjonar mellom ulike grupper:

– Unge menn stemmer i mindre grad enn unge kvinner, seier han.

Bergh peikar på at viss ein går nokre tiår tilbake i tid, så stemte menn i større grad enn kvinner. Han seier dette skiftet er eit relativt nytt fenomen.

Prega av livsfase

Ei muleg forklaring på den låge valdeltakinga blant unge er at 18-åringane framleis bur heime hos foreldra og har ein stabil livssituasjon, medan mange i 20-åra er i ein overgangsfase der dei har flytta heimanfrå, men ennå ikkje har etablert seg med arbeid og familie.

– Nokre av dei har dratt i militæret, på universitetet eller for å finne seg sjølv. Kanskje tar det litt tid før dei finn sitt parti. Samstundes er dei ikkje lenger under mor og fars regime, og då er det ingen som passar på at dei stemmer, seier SSB-rådgivar Øyvin Kleven som har analysert valdeltakinga.

Livsfasen til unge vaksne, som ofte er prega av overgang og etablering av karriere eller utdanning, er noko som reduserer fokus på politikk, seier valforskar Bergh.

Saker som opptar kvinner

– Ein er rett og slett oppteken av andre ting. Ei av forklaringane er òg at kvinner i større grad enn menn tek høgare utdanning i dag, legg Bergh til.

Han peikar òg på at politikken i Noreg i stor grad handlar om saker som kvinner gjerne er meir opptatt av enn menn, til dømes helsepolitikk, skulepolitikk eller eldreomsorg. 

– Saker som ofte interesserer menn, som skattepolitikk, utanrikspolitikk, eller tryggleiks­politikk, er noko mindre viktig i norsk politikk, i alle fall sånn vanlegvis, seier Bergh.

Inga enkel løysing

Øivin Kleven meiner at det finst inga enkel løysing på dette. 

– Det har vore prøvd ulike informasjons­kampanjar, men det er jo ikkje vanskeleg å stemme i Noreg. Du skal «bu under ein stein» dersom du ikkje får med deg at det er val. Kampanjane fører ofte bare til at dei som uansett vil stemme blir endå sikrare på at dei skal stemme, seier han.

Han meiner òg det er vanskeleg å vite om auka valdeltaking ville ha endra på valresultatet.

– Me veit at mange unge menn med kort utdanning stemmer Frp, men det er skilnad på dei som stemmer og dei som ikkje stemmer, påpeikar Kleven.

Kva er konsekvensen?

– Dei unges haldningar og synspunkt ville blitt sterkare representert i politikken viss fleire stemte, seier Bergh.

Han presiserer at det ikkje nødvendigvis er krise om ein hoppar over å delta i eit enkelt val, men at det er meir problematisk viss dei unge aldri stemmer.

– Det får større konsekvensar å stille seg heilt utanfor politikken, enn at ein kanskje stemmer litt mindre når ein er tidleg i 20-åra, seier Bergh.

– Eg tenkjer at ein bør gjere ein innsats for å endre folks åtferd, særleg dei som står heilt utanfor politikken.

– Partia må vere på dei plattformene der dei unge er. Dei må nå fram til dei som ikkje får med seg nyheitene på NRK, men som først og fremst brukar sosiale medium for å tileigne seg nyheiter og informasjon, seier Bergh.