– Velferd og valfridom – for kven?

Vi i SV meiner at velferdstenester skal vere fellesskapets ansvar. Når nokon blir sjuke, treng hjelp eller omsorg, skal det ikkje vere lommeboka, bustad eller kva for ein aktør som tilfeldig har etablert seg i nærleiken, som avgjer kva slags hjelp ein får.

Ofte høyrer vi frå høgresida at private løysingar gir meir valfridom og billigare tenester. Dette er ein myte.

Det blir ikkje fleire av til dømes vernepleiarar, sosionomar, sjukepleiarar, helsefagarbeidarar, lærarar eller legar av at vi opnar opp for kommersielle aktørar. 

Noreg har ein mangel på personell og private tar dei same hovuda frå det offentlege. Dermed flyttast ressursar, i staden for at vi får fleire.

Velferda blir forma av dei som leverer tenestene. Offentlege, private og ideelle aktørar har ulike mål, og det avgjer både kva for tilbod som finst og korleis fellesskapets ressursar blir fordelte.

• Offentlege tenester er drivne av kommunen, fylket eller staten, og blir styrte av demokratiske prioriteringar.

• Kommersielle aktørar driv for å skape overskot til eigarane. Kvar krone som går til utbyte, kunne gått til fleire tilsette eller betre tenester.

• Ideelle aktørar driv utan profittmotiv, og kan i nokre tilfelle vere eit supplement til det offentlege.

Det kan vere utfordrande når kommersielle aktørar får bestemme tilbod og plassering. Då mister vi kontrollen over prioriteringane. 

Private vel sjølv kva tenester dei vil tilby, og etablerer seg der det er mest lønsamt, ikkje der behovet er størst. 

Resultatet er at fellesskapet sit igjen med dei tyngste oppgåvene, medan private kan plukke dei mest utbytterikt.

Eit anna argument vi ofte møter er at dei som kjøper seg ut av køen, bidreg til å avlaste systemet. Men slik fungerer det ikkje. 

Når helsepersonell og ressursar blir trekt inn i private løysingar, blir kapasiteten i det offentlege redusert. Det betyr at dei som ikkje har råd til å betale, risikerer å måtte vente lenger. 

Samstundes mister vi moglegheita til å prioritere etter medisinsk behov, det blir lommeboka som avgjer. Det er verken rettferdig eller effektivt.

Påstanden om at private gir lågare kostnader stemmer heller ikkje. 

Erfaringar frå barnehage, barnevern og sjukeheim viser at rekninga til det offentlege ofte blir den same eller høgare når vi betaler private aktørar for å gjere jobben. 

Og den såkalla valfridomen er ein illusjon. Det er framleis det offentlege som gjer vedtaka om kven som får plass på sjukeheim, kor mange timar heimesjukepleie ein har rett på, eller kven som får spesialundervisning. 

«Valfridomen» avgrensar seg til kva selskap som får pengane, ikkje til pasienten eller brukaren.

I tillegg gir offentleg drift betre moglegheiter til å byggje heilskaplege tilbod, sikre fagleg utvikling, og prioritere ressursane etter kvar behovet faktisk er størst. 

Når vi let marknaden styre, risikerer vi eit lappeteppe av ulike løysingar utan samanheng og langsiktig planlegging.

Velferd skal vere trygg, rettferdig og lik for alle. Difor må vi verne om prinsippet om at velferd fyrst og fremst skal drivast av det offentlege, på vegner av fellesskapet – ikkje av selskap som set avkasting framfor menneske.

Velferda vår skal ikkje fordelast etter lommeboka, men etter behov og rettferdige prioriteringar.

 SV vil at det offentlege har ansvaret for tenestene, slik at fellesskapet styrer ressursane. Då sikrar vi at alle får hjelpa dei treng, at dei mest sårbare blir varetekne, og at omsorg og velferd alltid blir sett framfor profitt.

Dette meiningsinnlegget er omsett til nynorsk ved hjelp av KI, og kvalitetssikra av redaksjonen i Bø blad.