– Noreg i raudt, kvitt og grått – og så stilna songen

«Kva er tre pluss tre pluss tre pluss tre pluss tre pluss tre?», ropte sjuåringen. Svaret kom ganske raskt: «Ein heil skog!».

Og sånn er det jo. Eitt tre her, ei strand der, ein liten kolle der. Til saman utgjer det landskap som er viktig for naturopplevingar, friluftsliv og heile økosystem. 

Held vi fram med å trekke ut trådar raknar til slutt teppet. Likevel har fokuset på naturtap vore skremmande fråverande i denne valkampen.

Kvar er samtalane om kven som har ansvaret for å stanse nedbygging av norsk natur?

Om korleis vi skal bevare den livsviktige nærnaturen der folk bur?

Om korleis vi treng ei knallhard prioritering av kva som skal byggast, kvar og korleis.

Vi har dokumentasjonen på at norsk natur blir bygd ned bit for bit og at det får konsekvensar for folks friluftsliv og helse. 

Vi har også grundig dokumentasjon på kva som skal til for å stoppe den omtalte heime-aleine-festen og begynne oppryddinga. 

Men det krev at nasjonale politikarar er sitt ansvar medvitne. Viss ikkje endar vi kanskje der at vi må skrive om den kjende 17. mai-songen.

Vinteren 2024 publiserte NRK artikkelen «Noreg i raudt, kvitt og grått» som viser korleis norsk natur blir bygd ned bit for bit. 

Dokumentasjonen var grundig, og artikkelen blei raskt ein av dei mest leste sakene til NRK. Mange engasjerte seg, og fleire tusen sende tips om naturinngrep i deira nærområde. 

No, halvanna år seinare og midt i valkampinnspurten, kan det verke som om songen har stilna.

Songen som stilna

Har folk slutta å bry seg?

Sannsynlegvis ikkje. Ei undersøking frå Norsk Friluftsliv viser at nesten halvparten av dei spurte fryktar at natur- og turområde i deira kommune vil bli bygd ned. 

Det ulmar over det ganske land, anten det er snakk om krympande strandsone, nedbygging til fordel for handelsparkar, datasenter, mineralutvinning eller nye rundar med vindkraftkonsesjonar.

Det er kanskje heller sånn at andre tema har fått dominere valkampen.

2025 er Friluftslivets år, med slagordet «finn din friluftsglede». Vi blir oppfordra til å feire den norske friluftslivstradisjonen og verdien av nærnaturen. 

Men folk kjenner ikkje nødvendigvis berre på glede i sin nærnatur lenger. Omgrepet «solastalgia» har sneka seg inn i medvitet til fleire og fleire – ei fortviling over at landskapet der ein høyrer heime blir endra som følgje av for eksempel nedbygging av natur. 

Stader er ikkje berre stader, det er identitet og tilhøyrsle. Når natur forsvinn så gjer det noko med oss. Folk opplever sorg, dårlegare psykisk helse, ei kjensle av avmakt og mistillit til demokratiet. 

Alt dette burde bekymre politikarane.

Pusterom som forsvinn

Naturtap er ikkje berre ei økologisk krise, det er òg ei folkehelsekrise.

Når vi mistar nærnatur, mistar vi ikkje berre biologisk mangfald, men òg tilgang til stille, ro og ei kjensle av samanheng – verdiar som er avgjerande for både fysisk og psykisk helse. 

For mange er naturen det pusterommet dei treng i kvardagen; eit avbrekk, moglegheita til å kome som ein er med kva ein enn ber på av utfordringar, eller ei anledning til å vere saman på ein annan måte enn elles.

I den samanhengen er ikkje natur berre «natur». Det er heilt avgjerande å behalde naturområde som inneheld dei kvalitetane som folk oppsøkjer i sitt friluftsliv: fråvær av «by-lydar», ro, og opplevinga av «urørt» natur.

Regjeringa, og den kommande regjeringa har moglegheit til å hindre mange av inngrepa som blir gjort i norsk natur. Viss dei vil. 

Riksrevisjonen var tydeleg i sin dom allereie i 2006: det er behov for ein sterk statleg innsats, og med det følgjer ansvar.

Det var aldri meininga at lokalpolitikarane skulle ha dette ansvaret åleine. Og det som skulle vere eit samarbeid mellom statlege, regionale og kommunale styresmakter, er i røynda redusert til arealplanar utarbeidd av lokalpolitikarar og utbyggjarar. 

Det blir som å setje bukken til å passe havresekken.

Kva er «det moderne Noreg»?

«Men vi må jo ha arbeidsplassar, sikre næringsgrunnlag og infrastruktur, og ikkje minst nok elektrisitet». 

Akkurat det med «nok kraft» blir ofte kasta inn som argument, når det er snakk om nedbygging av natur. Eller som Bård Vegar Solhjell i Fornybar Noreg nettopp sa: «det er knytt til framveksten av det moderne Noreg».

Men det stemmer ikkje. Eller, det treng ikkje stemme. For dette er berre éin måte å definere det «moderne Noreg» på. 

Det er brei semje blant forskarar om at vi løyser ikkje klimakrisa ved å bygge ned natur, tvert imot. Difor må det jobbast fram andre løysingar. 

«Moderne» kan innebere heilt andre måtar å tenkje samfunn og strukturar på. Det kan bety å ta forskinga på alvor. Det kan bety at det av og til må takast nokre upopulære avgjerder. 

Og kanskje er det grunnen til at desse diskusjonane ikkje blir løfta inn i valkampen.

Dette meiningsinnlegget er omsett til nynorsk ved hjelp av KI, og kvalitetssikra av redaksjonen i Bø blad.