– Tenk langsiktig og strukturelt - også om jernbane

Årsmøtet 2025 i For Jernbane - landsdekkjande frivillig organisasjon som verkar for at jernbanen skal utføre ein vesentleg større del av transportarbeidet enn i dag - merker seg forskjellen i tenking rundt utvikling av veg og luftfart på den eine sida og jernbane på den andre sida hos politikarar og forvaltning i Noreg.

Motorveg og rullebaner framfor jernbane?

Høgfartsbaner blei avvist i 2012/2013 som samfunnsøkonomisk ulønsamt. 

I 2016 fekk vi NyeVeier AS med oppdrag om offensiv utbygging av motorveg i transportkorridorar der ny jernbane nettopp var forkasta.

Nordmenn flyg mykje innanlands fordi det er bygd ut for det. Den politiske strategien er at vi framleis skal gjere det. Flya skal bli nullutslepp. 

Vi spør om kor realistisk det er, gitt forholdet mellom aerodynamiske lover, energitettheten på batteria og avgrensingar i økosystemet for produksjon av berekraftig biodrivstoff?

Jernbane kan ein drifte direkte og effektivt på norsk fornybar straum. Der har vi ein "evighetsmaskin" uavhengig av fossil energi og utanlandsk batteriproduksjon.

Nord-Norgebanen

Skal jernbanen utføre ein vesentleg større del av transportarbeidet, så må den også bli bygd ut.

Noreg manglar jernbane nord for Fauske og Narvik. For Jernbane meiner KVU for Nord-Noreg-banen var svært negativ og at dette i praksis berre kan gjerast betre. 

Vi oppmodar politikarane til å vedta planlegging av ein 1. delstrekning under føresetnad om at den skal inngå som del av ein ny konkurransedyktig Noregsbane Tromsø-Trondheim-Oslo. 

Nordlandsbanen

Dei mange rasa og stengingane på Nordlandsbanen viser at det er på høg tid å planleggje ein moderne og sikker trasé her, jamfør Noregsbanen. 

Den må kunne bli bygd ut i lengre etappar der dagens bane er mest rasfarleg, bratt og svingete.

Austlandet

I Inter-city på Austlandet meiner vi det er riktig å byggje dobbeltsporet til Fredrikstad. Dette tilsvarar Hamar og Tønsberg. 

Vidare bør vi få på plass dei nødvendige kryssingsspora i samarbeid med Sverige innan 2030 når Fehmarn belt-forbindelsen opnar, slik at meir gods kan bli frakta på tog og mindre på trailarar over Svinesund.

Stortinget har vedteke at det skal byggjast dobbeltspor Stokke-Sandefjord. 

For Jernbane støttar dette dersom prosjektet blir prioritert framfor ytterlegare utbygging på E18/39, og ikkje går på kostnad av ny jernbane elles i landet.

For Jernbane meiner at ein bør planleggje nytt dobbeltspor frå Hamar og nord til Lillehammer/Øyer, jamfør Noregsbanen. Dette er ei strekning med sprengt kapasitet, blanda trafikk (IC, gods, fjerntog) og ein gjennomsnittsfart som ikkje konkurrerer med ny E6.2

Nasjonalt jernbanekryss

Oslo er vårt viktigaste nasjonale knutepunkt, men også ei flaskehals og med ein struktur som i prinsippet ikkje er forandra sidan Oslo-tunnelen opna i 1980. Kapasiteten er sprengt frå Lysaker og Oslo S til Bodø. 

Det er ei overvekt av spor og togpendlar aust for Oslo-tunnelen. Fleire tog frå aust må vende på strekninga Oslo S- Skøyen-Høvik. 

I Malmö og Göteborg er det bygd og blir bygd spor som tillèt pendling av tog gjennom knutepunktet til og frå fleire retningar. 

Vi kan også sjå til T-banen i Oslo for inspirasjon. På første halvdel av 1990-talet vart austlege og vestlege linjer kopla saman i sentrum for gjennomgåande drift. Dei måtte ikkje lenger snu i sentrum. Talet på snuoperasjonar vart halvert og det oppstod nye direkteforbindelsar. Nettverket er ytterlegare bygd ut med Ringen i 2003/2006 og Lørenbanen i 2016.

Jernbaneringar

For Jernbane har merka seg forslaget frå Statens Vegvesen om ein stor Ring 4 rundt Oslo.

For Jernbane meiner det er på tide å vidareutvikle jernbanestrukturen i Oslo og det sentrale Austlandet. Vi foreslår at det blir greia ut ein ny Sør-Nord-akse på jernbanen gjennom Oslo. Dette meiner vi ein kan oppnå ved å kople sørkorridoren(Østfold) mot ein ny Gjøvikbanekorridor som blir ført inn mot Oslo S frå vest.

Ein slik korridor meiner vi kan bli ført via Nittedal eller Lommedalen. Korridoren kan koplast til Bergensbanen ved Hønefoss og Dovrebanen ved Moelv. Det blir ein nasjonal korridor der tog kan pendle mellom Trøndelag/Møre/Innlandet og Østfold/Sverige/Europa. Sør-Nord-aksen vil også kunne avlaste Romeriksporten for trafikken frå Moelv og nordover, då den kan ta vegen om Gjøvik.

Vest for Drammen foreslår vi at planane for dobbeltspor til Hokksund blir fullført. Det vil vere ein føresetnad for ein robust halvtimesrute til Kongsberg og timestog til Vikersund. 

Vikersundtoget bør også kunne forlengast vidare i retning Tyristrand og Hønefoss, der det er store utbyggingsplanar.

FRE16

For Jernbane er kritisk til planane for FRE16 (Fellesprosjektet Ringeriksbanen/E16). 

Jernbanemessig er FRE16 ein diagonal som skjer gjennom dagens jernbanering Oslo-Hønefoss-Drammen-Oslo. Det vil gi sterkare nettverkseffektar om ringen blir bygd ut i staden. Kanskje vi kan kalle den Hønefoss-ringen? 

FRE16 er ikkje meint for ordinær godstrafikk med tog, men motorveg til Hønefoss vil gjere det meir attraktivt å sende godset Oslo-Bergen med lastebil. 

Dersom FRE16 blir bygd, legg den tunge føringar på at ein framtidig høgfartsbane aust-vest skal leggjast via Hallingdal og høgfjellet, utan at det har vore halde ein KVU på kva som vil vere den beste korridoren i eit nasjonalt perspektiv. 

I Hallingdal vil det bli mykje tunnel og stasjonar på nye og mindre gunstige stader. Mellom høgfjellet og Voss vil det måtte bli ein lang og bratt tunnel. Turistopplevinga med dagens bane vil forsvinne.

Vidare er vi kritiske til planprosessen for FRE16. I 2012 underkjente Samferdselsdepartementet KVUen for Ringeriksbanen. Grunngjevinga var for sterke føringar på at traseen skulle gå over Sandvika og Sundvollen og for svake samfunnsøkonomiske analyser. 

Sidan meinte Solberg-regjeringa at KVUen var god nok og la den til grunn for FRE16. Nordre Tyrifjorden våtmarksområde er internasjonalt verna gjennom Ramsar-konvensjonen. Dette bretta Solbergregjeringa til side for FRE16.

Reguleringsplanen omfattar bygging av ein 600 meter lang fylling over det særskilt verdifulle våtmarksområdet Mælingen. Statens eige ekspertorgan for vassressursar, Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE), har konkludert med at denne fyllinga er uforeinleg med vassdragsvernet og vassressurslova § 35. Gjennomstrøyminga av vatn via Kroksundet/Sundvollen og til Steinsfjorden vil også bli dårlegare.

Landskapet Hole/Ringerike er eit historisk og vakkert landskap med godt klima og noko av landets beste matjord. I tillegg til direkte arealbeslag vil FRE16 setje området under eit betydeleg, ytterlegare utbyggingspress.

Behovet for ein 4-feltsmotorveg Sandvika-Hønefoss for 110 km/t, både i breidde og fart, er fråverande etter dagens trafikkmengder. Biltrafikken er som størst ut av Oslo på fredagar og inn mot Oslo søndagar. Trafikken er størst vinterstid.

Det vil bli både enklare og billegare, ikkje minst for dei som skal betale bompengar, dersom E16 kan gå i ein annan trasé for 80 km/t og vekslande 2- til 3-feltsveg frå Kroksund til Hønefoss - utanom kjernen av våtmarksområdet. Kan vegtype H4 passe for strekninga Kroksund over Steinssletta til Hønefoss?

Haukelibanen

For Jernbane vil peike på Haukelibanen som ny aust-vest-forbindelse. Den kan byggast utan å forstyrre dagens togtrafikk, fangar opp mange samband i eitt med eit stort trafikkgrunnlag. 

Haukelivegens vener har skjønt kor genial traséen er, jernbane er ikkje mindre genialt. I dag går dei fleste reisande med Bergensbanen av før endestasjonane. Vi meiner at Bergensbanen skal haldast som ein region- og turistbane, og at den vil leve betre saman med ein Haukelibane enn med dagens flytrafikk.

For Jernbane har skrive fleire brev til regjering/Storting om at Fellesprosjektet Arna-Stanghelle bør tilpassast påkopling av ein framtidig Haukelibane inne i fjellet i området ved Trengereid. Dette for å spare inngrep, stenging og kostnader for kommande generasjonar. Vi meiner dette framleis, og oppfordrar politikarane, uansett farge, til å følgje opp!

Rogaland på skinner

Nord-Jæren er Noregs 3. største byområde. Vi oppfordrar politikarane til å prioritere gjenopning av Ålgårdbanen og dobbeltspor til Nærbø framfor ytterlegare motorvegbygging. 

Vi meiner det også trengst eit nytt dobbeltspor forbi Drangsdalen, skal toget henge med i konkurransen med E39.

Dette meiningsinnlegget er omsett til nynorsk ved hjelp av KI, og kvalitetssikra av redaksjonen i Bø blad.