– Reflektert tillit er eit bra ideal

Vårt barnebarn Hedvig er inne i sitt første leveår. 

Kva ho opplever no, vil prege livet hennar i lang tid. For det er no ho lærer om verda rundt henne er til å stole på. Det er no ho lærer om folk er til å stole på. Eg trur ho har fått ein god start.

Seinare vil ho lære at ikkje alle er til å stole på. På veg gjennom barndomstida og ungdomstida vil røyndomen servere erfaringar som ikkje berre er gode. Forhåpentlegvis er ikkje desse verre enn ho kan klare å stå i. 

I Noreg har vi eit svært høgt nivå av tillit mellom folk, mykje høgare enn i dei aller fleste andre land. Vi reknar med at folk stort sett vil gjere det som er rett og riktig. 

Baksida er at nordmenn er meir lettlurte enn mange andre. Men eit samfunn med mykje mistillit mellom folk, vil vere eit dyrt og lite hyggeleg samfunn å bu i, så dit vil vi ikkje.

Når vi viser tillit til nokon, tek vi ein risiko. Naivitet er bra som barn, men dumt som vaksen. Vi bør difor alltid ta høgde for at tilliten kan misbrukast. Dette kallar filosofar «reflektert tillit». Det er eit bra ideal.

Nokre forskarar har kome fram til at velferdsstaten i Noreg fungerer fordi vi i utgangspunktet har så mykje tillit til kvarandre. 

Eg trur dei historiske grunnane til dette har mykje med vår protestantiske arv å gjere. Mykje av vår etiske tenking har vi fått derfrå.

Når vi i dette stortingsvalet skal stemme på politikarar, så tek vi ein stor risiko. Vi gir dei makt, og dei kan misbruke den makta dei får. Men vi stolar i utgangspunktet på at dei ikkje vil gjere det.

Menneske med høg grad av mistillit til folk og velferdsstat viklar seg lettare inn i konspirasjonstenking, viser det seg. 

Tanken om at staten og styresmaktene er styrt av mørke krefter som vil oss vondt, er heilt vanleg i konspirasjonsmiljø. Trist, men sant.

Difor er det mange gode grunnar til at vi bør ta vare på tillitssamfunnet vårt. Vi må lære våre barn og barnebarn til å ha ein høg, men reflektert tillit til andre – også til politikarar.

Så må politikarane våre vise seg tilliten verdig når dei sit ved maktas bord.